Circulaire Ambachtscentra op bezoek bij WaardeRing in Zwolle

In een circulaire economie wordt geen materiaal, geen menskracht en geen talent verspild, maar ook geen kennis. Daarom organiseert Rijkswaterstaat geregeld een leernetwerkbijeenkomst voor de inmiddels 74 Circulaire Ambachtscentra die met behulp van subsidie hun centrum (of netwerk) gestart zijn. Begin oktober werden de genodigden ontvangen in de Enk in Zwolle, waarna een bezoek werd gebracht aan TIB. Het programma was divers, interactief, inspirerend en voor herhaling vatbaar. ‘Zo’n dag levert altijd wat op’, daar was iedereen het over eens.

Nieuwe subsidieronde

Guus van den Berghe van het programma CA (senior advisor Rijkswaterstaat Leefomgeving) informeerde de aanwezigen over de nieuwe subsidieronde van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Hij belichtte het doel om in 2030 een landelijk dekkend netwerk van ambachtscentra te hebben, waarin bij in elk van de centra minimaal de vijf pijlers: milieustraat, kringloop, reparatie, sociaal en onderwijs samenkomen. Punten waar dit jaar extra op worden gelet zijn onderwijs en bewustwording: het betrekken van burgers en consumenten bij het circulaire ambachtscentrum. ‘Elkaar ontmoeten, en kennis en ervaringen uitwisselen is essentieel’, aldus Guus. ‘Ook projecten die mislukken zijn belangrijk voor het leerproces.’

Reparatie en ‘CA voor starters’

Een terugblik op de vorige bijeenkomst volgde, die in het teken stond van ‘Reparatie’. ‘Aan welke knoppen moeten we draaien om reparatie landelijk gezien weer gemeengoed te maken. Het is complex om daar handen en voeten aan te geven’, zei Guus. Punt van aandacht was de verplichte Weeelabex-certificering, die sinds 2016 wordt gehandhaafd door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILenT). Soepeler handhaving is volgens ILenT niet mogelijk, de regelgeving zou moeten worden veranderd. Dit onderwerp wordt vervolgd. Over andere zaken wist Guus positief nieuws te melden. Zo gaat een advocatenbureau in opdracht van Rijkswaterstaat aan de slag met het inventariseren en overzichtelijk maken van diverse regelgevingen en juridische kwesties, waar initiatiefnemers van circulaire ambachtscentra mee te maken krijgen. Ook komt de voorlopig zo genoemde ‘CA voor Starters’ begin volgend jaar online.

Vmbo keuzedeel Reparatie

Liedewij de Graaf (stichting Circulair), Wiel Wijnen (kwartiermaker vmbo-scholen) en Annemiek Brink (projectleider Sterkt Techniek Onderwijs Zwolle) gaven een interactieve presentatie over het keuzedeel ‘Reparatie’ voor vmbo-scholen, waarmee zij het thema willen aanjagen in het onderwijs. Samen met Martine Postma (directeur van Stichting Repair Café International) geven Wiel en Liedewij dit keuzedeel vorm. De aanwezigen dachten mee over de kwaliteiten en vaardigheden waaraan kleding- en bijvoorbeeld meubelreparateurs moeten voldoen. Annemiek beschreef het TechLab, een initiatief van Sterk Techniek Onderwijs Zwolle, met een doorlopende leerlijn po-vmbo-mbo-hbo, waar leerlingen vanaf 4 jaar kennismaken met de techniek. ‘Op het terrein van TechLab vind je ook start-ups en het bedrijfsleven en alles staat in het teken van duurzaamheid. Er gebeuren hele mooie dingen.’ Het belang van borging van duurzaamheid en circulariteit in het onderwijs wordt benadrukt.

WaardeRing

Projectleider Maarten van Dongen en directeur Wilma Voortman van Kringloop Zwolle en Noggus&Noggus, initiatiefnemer van WaardeRing, verklaarden het succes van dit circulaire ambachtsnetwerk. ‘Als je in plaats van op een fysieke locatie insteekt op samenwerking, kun je meteen beginnen. Dat is wat we doen. We steken geen energie in businesscases en plannen op papier, maar we proberen het gewoon meteen uit. Als het niet werkt, pakken we het op een andere manier aan.’ Wilma geeft een voorbeeld. ‘Een dame maakt professionele tassen uit in repen leer van oude banken. Dat knippen van de repen is arbeidsintensief. Wilco Wezenberg, coördinator van TIB, zegt: “Kom maar hier. Dat vinden onze leerlingen leuk om te doen”. Het gaat over verbinden, samenwerken en korte lijntjes. Dat komt bijvoorbeeld ook tot uiting in de Kerst Pop-Up, waarin onder andere kringloop, en meer dan tien Zwolse onderwijsinstellingen van praktijkonderwijs tot en met hbo samenwerken.’ ‘Zoals Annemiek al aangaf, is borging heel belangrijk. De directie/het bestuur van de school moet het dragen’, zegt Maarten. ‘Daar zien we momenteel een kentering in. Eerder benaderden wij de scholen om partner te worden, nu komen ze naar ons toe.’ Het gaat goed met WaardeRing. ‘We zijn in drie jaar gegroeid van 14 naar 52 partners en de gemeenten willen tot 2030 door met het netwerk. De succesformule berust op het enthousiasme, de korte lijntjes en de communicatie: blijf vertellen wat je doet. De sociale component is zó belangrijk en voor ons ook zó vanzelfsprekend.’

Ervaringen uitwisselen

Bij de verschillende ambachtscentra gebeuren mooie dingen op onderwijsgebied, bleek tijdens een uitwisselingsrondje. Aan het project ‘De afvalvrije school’ van reinigingsdienst Waardlanden doen 75 scholen uit vier gemeenten mee. Ze gaan de uitdaging aan om volledig afvalvrij te worden. Een aantal CA’s vertelde over de afvalcoach, die leerlingen vertelt over afval en hoe ermee om te gaan. Bij een CA is een school een eigen kringloop gestart. In Almere worden in samenwerking met ondernemers en Stad en Natuur Almere lespakketten gemaakt, met een rondleiding op de milieustraat, waarbij de focus ligt op de grondstoffenstroom waarmee de ondernemer zich bezighoudt. Er zijn beroepencafés voor vmbo-leerlingen. Hbo-studenten ontwikkelen producten voor resttextiel. Milieustraatmedewerkers krijgen trainingen op het gebied van materiaalkennis. En zo zijn er veel meer voorbeelden. In de app-groep kunnen CA’s ervaringen uitwisselen en advies en tips vragen.

TIB uitgelicht

Teamleider Theo Jansen en coördinator TIB Wilco Wezenberg van Thorbecke Praktijkonderwijs lichtte vervolgens TIB toe. ‘In samenwerking met WaardeRing hebben we hier een arbeidstrainingscentrum opgericht. Kringloop Zwolle en Noggus&Noggus leveren materialen, wij hebben de leerlingen, de toekomstige werknemers. Het is voor hen echt werk en dat motiveert enorm. Inmiddels zijn TalentStad Praktijkonderwijs en vso De Twijn ook bij TIB aangehaakt, evenals vso De Ambelt en sbo De Sluis.’ Er zijn legio voordelen. ‘Directe invulling van de praktijklessen, geen materiaalkosten, gratis handjes, contact met bedrijfsleven, een betekenisvolle omgeving voor de leerlingen en ze krijgen een realistisch beeld van het toekomstige werkveld.’ Er zijn ook leerpunten, zegt Wilco. ‘Een dame uit Amsterdam kocht twee door onze leerlingen gepimpte kastjes voor 100 euro per stuk. We ontdekten later dat ze de kastjes voor 220 euro per stuk had verkocht.’ Hij lacht. ‘Nu gaan we kijken of we samen met studenten van Cibap, ook een partner van WaardeRing, onze meubels op een mooie, gestylede manier zelf te koop aan kunnen bieden.’ En zo gebeurt er al doende van alles. ‘Leerlingen sorteerden textiel bij Kringloop Zwolle en ontdekten dat een duur merkshirt niet verkocht kon worden omdat het vies was. In overleg met Wilma staat hier nu een wasmachine en een droger: leerlingen nemen een tas vol merkkleding mee van de Kringloop en leren op school nu wassen en strijken.’

Tutten en teuten

Er is een Thorbecke Theetuin, gemaakt door de leerlingen. Ze koken voor de school zelf en voor een school verderop. Een terras is in de maak, zodat revaliderende mensen van revalidatiecentrum De Vogellanden, een eindje verderop, een bakkie kunnen doen tijdens hun oefenrondje. ‘Dames uit de buurt komen hier hun nagels en haar laten doen, “Tutten en Teuten” noem ik het’, zegt Wilco. ‘We zijn met een pilot bezig, waarbij we bij buurtbewoners voor 3 euro een complete maaltijd bezorgen. De leerlingen bereiden het eten, maar maken ook een praatje aan de deur, dat vinden de mensen fijn. Het voedsel halen we bij de supermarkt, die het anders weggooit omdat het dan over datum is.’ En zo gebeurt er nog veel meer binnen, buiten en vanuit TIB. ‘Ik ben enorm trots op de Kerst Pop-Up, die Maarten al noemde. De manier waarop leerlingen en studenten van allerlei niveaus en opleidingen samenwerken is prachtig en uniek.’ De tijd is goed voor onderwijsontwikkeling in CA’s, volgens Wilco. ‘Er is sprake van een hoge inflatie en van personeelstekort, van een nieuwe manier van denken, een nieuwe manier van onderwijs geven. Als TIB zijn we op het goede moment ingestapt, alle puzzelstukjes vallen samen. En dat doen we met z’n allen.’