Netwerkdag circulair ambachtscentrum: stimuleren van circulair gedrag
Iedereen vertoont weleens gedrag dat niet zo circulair is. Zo zijn er mensen die een oud tosti-ijzer uit gemakzucht in de prullenbak gooien, dit terwijl ze er ook iemand anders blij mee kunnen maken. Hoe zorg je ervoor dat mensen wel het goede circulair gedrag vertonen? Over deze vraag – en vele anderen – bogen zo’n 120 bezoekers zich tijdens de netwerkdag van het programma Circulair Ambachtscentrum.
‘Wist je dat zo’n 95 procent van ons gedrag onbewust gaat? Daarom is het belangrijk om het gewenste gedrag zo gemakkelijk mogelijk te maken’, vertelt Femke van Geel, adviseur gedrag en reparatie bij Rijkswaterstaat. Samen met haar collega Jennifer van Dijk geeft zij een mini-college gedrag. Zo kun je volgens hen, gedragsinterventies succesvol invoeren als je gebruik maakt van motivatie, capaciteit en gelegenheid.
Motivatie, capaciteit en gelegenheid
Van Geel: ‘Capaciteit gaat over of mensen genoeg kennis en kunde hebben om circulair gedrag te vertonen. Zo hebben sommige gemeentes leen-bakfietsen zodat inwoners oude spullen naar de milieustraat kunnen brengen. Gelegenheid gaat over of de omgeving het juiste gedrag oproept. Denk aan duidelijke routing in een milieustraat. Motivatie gaat over gewoontes die mensen hebben. Hoe denken ze over duurzaamheid? Wat is de sociale norm? Welke weerstand is er? Als je een gedragsinterventie ontwikkelt, moet je hier rekening mee houden. Zo hebben bezoekers van een milieustraat bijna altijd haast. Dan werken lange uitlegteksten dus niet.’
In de zaal in Villa Jongerius in Utrecht zetten bezoekers gedragskennis al succesvol in bij een circulair ambachtscentrum. Zo geven bezoekers die zelf bij een circulair ambachtscentrum werken voorbeelden hoe ze dit al doen: Een logischere routing op de milieustraat of hulp bieden bij reparatie.
Vijf tips voor gedragsverandering in jouw circulair ambachtscentrum
- Begin met een goede analyse van het probleem
Breng in kaart hoe het probleem eruitziet. Wat gaat er mis? Hoe komt dit? Waarom vertonen mensen dit ongewenste gedrag? Wat is het gedrag dat je wel wil zien: het doelgedrag? Jennifer van Dijk: ‘Door deze analyse grondig uit te voeren, gaat bedenken van een gedragsinterventie bijna vanzelf!’ - Laat het gewenste gedrag zien
Dit lijkt een hele logische, maar soms zie je nog campagnes waar juist het ongewenste gedrag wordt benadrukt. Denk hierbij aan posters van zwerfafval. Van Geel: ‘Door deze beelden leggen onze hersenen onbewust de link met verkeerd gedrag. Laat dus altijd het gewenste gedrag zien. Hierbij kun je gebruik maken van rolmodellen voor de doelgroep.’ - Ga slim om met weerstand en scepsis
Veel mensen zijn huiverig om tweedehands spullen of kleding aan te schaffen. Ze vinden het niet hygiënisch of denken dat de kwaliteit minder is. Van Dijk: ‘Om dit weg te nemen kun je werken met kwaliteitslabels of een meubelpaspoort in kringloopwinkels. Een ander mooi voorbeeld is de campagne van Marktplaats voor tweedehandsspeelgoed.’ - Houd het simpel
Veel van ons gedrag is automatisch en onbewust. Zorg er dus voor dat het gewenste gedrag zo gemakkelijk mogelijk gemaakt wordt. Maar houd ook je boodschap simpel. - Speel in op waarden
Als je weet waar je doelgroep voor staat en wat ze belangrijk vinden, kun je hier bij het bedenken van een gedragsinterventie rekening mee houden. Van Dijk: ‘Koppel de waarden van je doelgroep aan het gewenste gedrag. Kringloopwinkel de Schatkamer in Ommen deed dat mooi. Hun doelgroep wil graag uniek zijn. Zij maakten hiervan: ‘Laat zien wie je bent! Maak jouw interieur met onze schatten.’
Beginnende fase circulair ambachtscentrum
Voor de bezoekers uit plaatsen waar ze nog bezig zijn met een circulair ambachtscentrum op te zetten, is dit waardevolle informatie. Zij komen vandaag vooral om te leren van de ervaringen van circulaire ambachtscentra uit de rest van het land. Zo is de gemeente Heerenveen druk bezig om een circulair ambachtscentrum op te zetten waar inwoners spullen kunnen (laten) repareren, waar wordt samengewerkt met het onderwijs en waar werkplekken zijn voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. ‘Horen hoe andere partijen dit hebben aangepakt en waar zij tegenaan lopen, is voor ons interessant. Daar willen we van leren’, zegt de gemeente Heerenveen.
Volgende stappen zetten
Maar ook voor mensen van die de volgende stap willen zetten, valt er tijdens de netwerkdag genoeg te halen. Want hoe werk je in een circulair ambachtscentrum op een structurele manier samen met het onderwijs? Hier maken Cor de Ridder, voorzitter van het landelijke platform vmbo Bouwen Wonen Interieur (BWI) en Lidewij de Graaf van Ikcirculeer werk van. ‘Leraren in het vmbo willen graag meer circulair werken, maar door gebrek aan tijd en regeldruk lukt dit vaak niet. Bijna alle materialen – vooral hout – voor de werkstukken van leerlingen bestellen ze nieuw’, legt de Ridder uit. Om hier verandering in te brengen, willen ze circulaire ambachtscentra en BWI-scholen verbinden. ‘Zo kan een circulair ambachtscentrum materiaal leveren waar leerlingen mee aan de slag kunnen. Dat hoeft dus helemaal niet nieuw te zijn. Zo maken leerlingen nu al stoeltjes van oude lattenbodems.’
Milieustraat voor hergebruik ontwerpen
In een andere deelsessie zijn deelnemers druk bezig om samen een optimale milieustraat als onderdeel van een circulair ambachtscentrum te bedenken. Nu zien veel inwoners het nog als ‘stort’ waar ze hun ‘afval’ naartoe brengen. Maar hoe zorg je ervoor dat hergebruik centraal staat? ‘Deskundig personeel dat bezoekers beter kan begeleiden tijdens het inleveren’, roept iemand. ‘Ja, maar eigenlijk wil je al dat mensen het thuis beter scheiden. Misschien kunnen we een soort intake ontwikkelen zodat inwoners beter weten wat circulariteit is en minder weg hoeven te brengen naar de milieustraat?’
Eerder op de dag werd het ook al gezegd tijdens het gedragscollege, maar het komt hier ook weer terug: ‘We moeten het mensen zo makkelijk mogelijk maken. Een inleverpunt voor herbruikbaar vooraan in de milieustraat. Duidelijke routes waar ze wat kunnen inleveren met goede – niet te veel – informatie.’ Ondertussen schrijven deelnemers alle ideeën die voorbijkomen op, want wie weet zit hier wel iets tussen dat zo ingevoerd kan worden.
Fuck-up room
Niet alleen goede ideeën staan vandaag centraal, zo deelt Lisanne Dols van de gemeente Amersfoort wat er misging tijdens de ontwikkeling van een circulair ambachtscentrum in de stad. ‘We hebben als gemeente heel lang het project zelf getrokken, maar wilden we niet te graag? Ook het runnen van een kringloopwinkel is niet per se een taak van de gemeente.’ Haar verhaal roept ook bij andere aanwezigen veel vragen op: hoe ga je om met beschikbare – maar soms beperkte – ruimte? Wie trekt een initiatief? Laat je dit aan de markt of werk je actief samen met gemeente?
Programma CA update
Het programma Circulair Ambachtscentrum wil in 2030 een landelijk dekkend netwerk hebben om hergebruik en reparatie te bevorderen. Om dit voor elkaar te krijgen heeft het programma een aantal doelen. Sabrina van der Linden (Rijkswaterstaat) ligt toe: ‘Voor dit landelijke netwerk is het belangrijk dat er meer circulaire ambachtscentra bijkomen. Tegelijkertijd is het doel om de bestaande circulaire ambachtscentra op te schalen en te verbeteren. Zo gaan we ook dit jaar weer de business case-cursus voor circulaire ambachtscentra geven. Ook werken we aan de zichtbaarheid en de programmabekendheid, zo stonden we afgelopen jaar op de Dutch Design Week met een eigen stand. Verder blijven we relevante onderzoeken en handvatten delen voor succesvolle circulaire ambachtscentra.’
