Onderwijs en kringloop: een goede match

‘De prijsvraag van Rijkswaterstaat over het ontwikkelen van een circulair ambachtscentrum kwam wat mij betreft precies op het juiste moment’, vertelt directeur Wilma Voortman van de stichtingen Kringloop Zwolle en Noggus&Noggus. ‘Ik was op zoek naar leerlingen van bijvoorbeeld praktijkscholen, die in de veilige omgeving van ons kringloopbedrijf praktijkervaring kunnen opdoen, op weg naar een plek in de arbeidsmarkt. De kinderen zijn erbij gebaat en op die manier kunnen we veel meer grondstoffen hoogwaardiger kunnen hergebruiken dan we al doen. WaardeRing heeft het proces enorm versneld.

De partners hebben een gemeenschappelijk doel, er is veel enthousiasme. Mbo-studenten van Cibap, vakschool voor vormgeving, bedenken en presenteren nieuwe toepassingen voor grondstoffen waar we tot nu toe minder mee kunnen. Hbo-studenten van Hogeschool Windesheim doen onderzoek op verschillende circulaire gebieden.’ Het vergt energie, tijd en inzet. ‘Maar dat is het waard. Je moet wel rekening houden met je mensen. Ik kan het wel verzinnen, maar de medewerkers moeten het doen. Ze begeleiden leerlingen, zij sorteren de grondstoffen waarvoor steeds meer nieuwe aanvragen komen. Het moet goed ingebed worden, waarbij je toch heel flexibel moet kunnen zijn. Zowel je eigen organisatie als de partner moeten er volledig achter staan.’

Wilma ziet nog veel meer mogelijkheden. ‘Voorlichting op scholen is belangrijk voor de bewustwording. Verder denk ik aan automatisering van het logistieke proces, met door studenten ontwikkelde apps en barcodes voor bijvoorbeeld het verkrijgen van korting op het inleveren van grondstoffen. Er is heel veel mogelijk!’ Ze verklaart het grote enthousiasme voor WaardeRing eenvoudig: ‘Het is gewoon een heel goed concept. Alle partijen hebben erbij te winnen, dat is de kracht van de samenwerking.’

Hoe mooi is het dat we straks een hele generatie kinderen opleiden naar werk en tegelijkertijd een duurzaam bewustzijn creëren?

‘We willen onze jongeren een goede start geven door ze vooraf leerervaring op te laten doen in een veilige omgeving’, zegt trajectbegeleider Wouter Bos van De Twijn, een regionale onderwijsinstelling voor (voortgezet) speciaal onderwijs in Zwolle. ‘Binnen WaardeRing krijgt dat echt handen en voeten, omdat we aan tafel zitten met zeer diverse, enthousiaste partijen met een enorme drive.’ Leerlingen demonteren cd’s en dvd’s en knippen bijvoorbeeld tassen van tentdoek, die elders worden genaaid. Wouter ziet veel ondernemerschap bij WaardeRing. ‘Men denkt in kansen en mogelijkheden en door de grote diversiteit van partners zie je mooie verbindingen ontstaan tussen bedrijven, maatschappelijke instellingen, gemeente en onderwijs.

In het begin kost elk project tijd en ruimte in de agenda. Maar als je als onderwijsorganisatie kansen ziet voor je leerlingen en ontdekt dat die vanaf dag één concreet gemaakt worden, kun je eigenlijk amper nog spreken van kosten, maar alleen van opbrengsten.’ WaardeRing sluit naadloos aan op de doelstellingen van De Twijn. ‘Het levert nieuwe werkervaringsplekken op. Leerlingen komen in aanraking met werk dat betekenisvol is, hun werk doet er toe. Ze leren basale werknemersvaardigheden en vakvaardigheden en daarnaast leveren ze per direct een bijdrage aan een beter milieu en een groenere samenleving. Hoe mooi is het dat we straks een hele generatie kinderen opleiden naar werk en tegelijkertijd een duurzaam bewustzijn creëren?’ Uiteraard zijn er ook aandachtspunten. ‘We moeten ervoor waken niet te snel op te willen schalen in werksoorten en niet teveel tegelijk te willen. We moeten altijd rekening blijven houden met onze mensen die net een beetje meer hulp nodig hebben, net even dat steuntje extra in de rug kunnen gebruiken. Alleen dan blijven we succesvol.’

Win-win samenwerking

In plaats van een saai leslokaal krijgen de leerlingen een interessante leeromgeving aangeboden waarin gewerkt wordt met echte collega’s en echte materialen.

‘Het is voor ons echt een win-win samenwerking’, zegt docent Frank Aalbers van Thorbecke Scholengemeenschap Praktijkonderwijs, die binnen WaardeRing bij Kringloop Zwolle een stageplek vond voor zijn leerlingen. ‘De werkzaamheden die door onze leerlingen gedaan worden zijn betekenisvol, “echt” en voorbereidend op onze praktijkstromingen Winkel en Logistiek. In plaats van een saai leslokaal krijgen de leerlingen een interessante leeromgeving aangeboden waarin gewerkt wordt met echte collega’s en echte materialen.

Daarnaast ontstaat door de samenwerking bij de leerlingen een bewustwording voor wat betreft duurzaamheid.’ Behalve bij Kringloop Zwolle zelf werken de leerlingen ook in het eigen ‘circulaire ambachtscentrum’ van de school. Daar scheiden en demonteren materialen voor de kringloop. ‘We zijn ontzettend blij met deze samenwerking. Mede hierdoor kunnen we onze leerlingen optimaal voorbereiden op de domeinen wonen, werken, burgerschap en vrije tijd. De werkzaamheden en de bewustwording op het gebied van duurzaamheid sluiten hierbij aan. Het is wel intensief voor de docenten die de leerlingen ter plaatse begeleiden; op dit moment is het nog niet mogelijk dat medewerkers van Kringloop Zwolle dat doen, zoals bij andere stagebedrijven. Maar het is het waard.’ Thorbecke Scholengemeenschap wil de samenwerking gaan uitbreiden. ‘We gaan ons eigen circulaire ambachtscentrum intensiever gebruiken. Daarnaast willen we ook het nieuwe profiel Dienstverlening en Producten van het vmbo betrekken bij WaardeRing.’

Wij gaan voor een duurzame ontwikkeling en de transitie naar een circulaire economie, daar moet je als onderwijsinstelling gewoon mankracht en geld voor vrijmaken.

‘Voordat WaardeRing aan de orde kwam, was ik me al aan het oriënteren in de maatschappij en de industrie hoe we met onze creatieve opleiding mee zouden kunnen helpen en onderdeel zouden kunnen worden van een duurzame maatschappij’, vertelt kwartiermaker Ellen Bosman van Cibap, vakschool voor vormgeving. ‘WaardeRing kwam precies op het goede moment: hierdoor is het proces van verduurzaming en circulariteit versneld. WaardeRing is voor ons interessant omdat we op verschillende manieren de verduurzaming toe kunnen passen.

De grondstofstromen worden nu in nog grotere getale, met grotere diversiteit én doelgerichter bij ons aangeleverd, zodat we zo min mogelijk nieuwe materialen aan hoeven te schaffen. Ook geeft het ons de mogelijkheid om met de échte grondstoffen aan de slag te gaan, en niet fictief.’ Het concept WaardeRing landde goed in de organisatie toen teamleiders en docenten de mogelijkheden in de praktijk zagen. ‘Tijdens de officiële aftrap van WaardeRing hebben onze studenten bij Kringloop Zwolle laten zien wat er allemaal mogelijk is met tweedehands spullen. Dat moment is een katalysator geweest voor andere projecten; nu is de hele school ermee bezig. Het is mooi dat de doelstelling om de ontwerpers bewust circulair op te leiden nu in de praktijk ontwikkeld wordt.

Het vraagt wel om een groter organisatievermogen: hoe ga je het inbedden, hoe krijg je het afgestemd en geregeld. We zitten daadwerkelijk in een overgangsfase. Ideeën zijn er genoeg, maar je moet ook realistisch zijn in de hoeveelheid werk die daarbij komt kijken. Het is mijns inziens echter geen keuze, maar een must. Wij gaan voor duurzame ontwikkeling en transitie naar een circulaire economie, we willen daar onderdeel van zijn. Eigenlijk gaan we naar een ander systeem en daar moet je tijd en geld voor vrijmaken. Op dit moment zijn 125 studenten bezig met het ontwikkelen en uitvoeren van ideeën voor zeven materiaalstromen die anders bij het restafval verdwijnen. Een enorm project waar ik heel blij mee ben.’ WaardeRing is bij Cibap inmiddels op verschillende niveaus en in meerdere fases geadopteerd. ‘Je ziet dat iedereen meedoet, “aan gaat”, zoals wij dat zeggen. Dat geeft aan dat datgene waar we mee bezig zijn klopt én dat het leeft.’

Retourlogistiek

Hogeschool Windesheim draagt bij aan WaardeRing door studenten in te zetten bij het uitvoeren van onderzoek naar kansrijke volumestromen en het organiseren van retourlogistiek

Met het lectoraat ‘Netwerken in een circulaire economie’ is deelname aan WaardeRing een logische stap voor Hogeschool Windesheim. De hogeschool draagt bij door studenten in te zetten bij het uitvoeren van onderzoek naar kansrijke volumestromen en het organiseren van retourlogistiek. Verder wordt kennis gedeeld over bijvoorbeeld businessmodellen in een circulaire economie. De studenten zetten zich al op verschillende gebieden in. Eén van hen houdt zich inmiddels bijvoorbeeld bezig met onderzoek naar gaspannen, die bij de transitie naar een gasloze toekomst naar verwachting bij de kringloop terecht zullen komen. De vraag is of hier een nieuwe toepassing voor is te vinden.

En er gebeurt meer. Vijf studenten Global Project and Change Management van het Windesheim Honours College ontwikkelen een methode om de bijdrage van WaardeRing aan de 17 sustainable development goals van de VN (SDG’s) zichtbaar te maken. Ze onderzoeken de impact van de verschillende activiteiten van WaardeRing en ontwerpen een infographic waarmee je in één oogopslag kunt zien wat het effect is op het gebied van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen. Het geeft inzicht in de huidige stand van zaken bij de partners van WaardeRing: wat gaat goed en wat kan nog beter. Inmiddels is het bestaan van WaardeRing volop bekend bij de studenten van Hogeschool Windesheim, getuige de stage- en onderzoeksverzoeken bij de verschillende partners. Zo houdt bij Kringloop Zwolle een student zich bezig met het structureel en systematisch in kaart brengen van de verschillende projecten van WaardeRing. ‘Binnen WaardeRing voel ik de ruimte om te leren en meer te ontdekken over circulariteit’, zegt student-assistent Bram Cruijssen van het lectoraat.

Ik vind het geweldig dat wij steeds actiever bezig zijn voor een circulair 2050. Dit inspireert mij en andere studenten om mij heen.

Actief aan de slag

Het mooie is dat de partners het lef hebben om in materialen te duiken die niemand durft aan te pakken, en om hun studenten en leerlingen mee te nemen in het nieuwe denken.

‘Je kunt op papier zetten hoe een circulaire economie er in een gemeente uit zou moeten zien, maar je kunt er ook daadwerkelijk mee aan de slag gaan’, zegt Maarten van Dongen van Natuur en Milieu Overijssel, de projectleider van WaardeRing. ‘In Zwolle zijn we vanaf dag één daadwerkelijk in de praktijk begonnen. Het is inherent aan zo’n pioniersfase dat je niet weet wat er komen gaat en wie er aanhaakt. Het loopt momenteel zo goed, dat je rekening moet houden met het scenario dat het te groot wordt, en dat je moet afbakenen. Maar dat is lastig, want je bent juist op zoek naar nieuwe toepassingen voor materiaalstromen en als zo’n kans zich voordoet dat 125 studenten ermee aan de gang gaan, dan zeg je geen nee.

Het mooie van deze samenwerking is dat de partners het lef hebben om in materialen te duiken die niemand durft aan te pakken, en om hun studenten en leerlingen mee te nemen in het nieuwe denken.’ De samenwerking loopt volgens Maarten boven verwachting. ‘Iedere onderwijsinstelling heeft zijn eigen ritme, zijn eigen dynamiek. Ik had verwacht dat dat een belemmering zou zijn, maar dat blijkt in de praktijk helemaal niet zo te zijn, omdat iedereen de intentie heeft er iets van te maken. Iedereen schakelt op zijn eigen manier flexibel mee in de transitie.

Het enthousiasme maakt dat ook andere onderwijsinstellingen willen aanhaken, zowel vo als mbo en zelf basisonderwijs. Dat vind ik bijzonder, want scholen kunnen vaak tientallen andere prioriteiten opnoemen waar geld in gestoken dient te worden.’ Een netwerk in plaats van een fysiek centrum vindt Maarten in eerste instantie een voordeel. ‘Je zorgt eerst voor een goede samenwerking, vervolgens ga je kijken naar de behoefte aan een fysieke locatie. Kringloop Zwolle heeft een ruim en prima lopend sorteer- en reparatiecentrum, de scholen hebben zelf fysieke ruimtes waar de studenten en leerlingen aan de gang kunnen.’ Het gaat goed met WaardeRing. ‘De bijdrage van de partners is verschillend. Behalve de kringloop lopen ook de onderwijsinstellingen heel hard. Ik denk dat dit WaardeRing echt inspeelt op de onderwijsbehoefte om mee te ontwikkelen richting circulariteit.’

Doordat het onderwijs enthousiast aanhaakt, rollen er straks leerlingen en studenten uit die circulariteit al goed in de genen hebben.

Onderwijs: essentieel voor de transitie

‘Onderwijs is essentieel’, concludeert Hubald van Ark, programmamanager circulaire economie van de gemeente Zwolle, de penhouder van WaardeRing. ‘Doordat het onderwijs aanhaakt, rollen er straks leerlingen en studenten uit, die circulariteit al goed in de genen hebben. Op die manier krijg je de transitie heel goed op gang. Wij hebben natuurlijk de mazzel dat Hogeschool Windesheim het lectoraat Circulaire Economie aanbiedt en dat de creatieve hoek goed vertegenwoordigd is met Cibap en hogeschool voor de kunsten Artez. Die kun je ook goed gebruiken in deze transitie: mensen die net even anders denken dan in een lineaire economie, die de boel heel goed kunnen opschudden. Daarbij hebben we ook de mensen van de praktijk aan boord met een aantal mbo-instellingen; zonder hen kun je het niet realiseren. Dat in combinatie met een goed kringloopbedrijf met keurmerk, dat de zaken prima op orde heeft, maakt dat we van WaardeRing een groot succes kunnen maken.’

De gemeente Zwolle heeft met de WaardeRing-partners vanaf het begin een eigen aanpak tentoongespreid. ‘Wij hebben vanaf dag één gezegd dat we het vanuit de doe-modus zouden doen. Geen grote strategische visies met uitgestippelde doelen, want welke kant het uit zou gaan was niet te voorzien. Het gaat om de transitie van een lineaire naar een circulaire economie, we kunnen niet inschatten hoe die loopt en welke hobbels we nog tegenkomen, ook qua wet en regelgeving.

We gaan voor een sneeuwbaleffect en dat is er inmiddels. WaardeRing is een dynamische club, het enthousiasme, het vertrouwen en de infrastructuur zijn dik in orde. Daar sluiten partijen zich graag bij aan. Ik heb wel vanaf het begin gezegd dat we de zaak behapbaar moeten houden, anders ga je aan je eigen succes ten onder. Dat betekent prioriteiten stellen en zaken afbakenen. Dat gaat prima. De sneeuwbal is heel goed op gang gekomen en blijft wel rollen, symbolisch gezegd.’